PASS teorisi, İngilizce kavramların baş harflerinden meydana gelmektedir. Bu kavramlar, P harfine karşılık gelen planlama, A harfine karşılık gelen dikkat, S harfine karşılık gelen ardıllık ve S harfine karşılık gelen eş zamanlılık kavramlarından oluşmaktadır. Dikkati çekilen bu kavramlar bilişsel işlemleri anlatmaktadır. Bu kavramlar öğrenme süreçleri ile ilişkilendirilmektedir. Bu teoride kavramlar birbirine bağımlı bir yapı halindedir ancak her bir kavramın bilişsel işlemleri kendine özgüdür.
Öğrenme süreçleri içerisinde çocukların gerek okul yaşantısında gerekse de sosyal yaşantısında belirli becerileri yerine getirmeleri beklenir. Öğrenme sürecinde yaklaşık olarak çocukların % 10-20 oranında sıkıntı yaşadıkları araştırmalar ile ortaya konmuştur. Çocuklar çeşitli şekillerde öğrenme güçlükleri yaşamaktadır. Bu durum sözlü ya da yazılı anlatımda zorluklar yaşama, okuma, yazma ve matematiksel becerilerde yaşanan eksiklikler olarak karşımıza çıkmaktadır. Yaşanan bu zorluklar da bu konuda yapılan araştırmalara dayalı olarak çocukların eğitim süreçlerini aksatmakta ve onların uyum sorunları yaşamalarına sebep olabilmektedir. Öğrenmede zorluk yaşayan çocukların öğrenme hedeflerine ulaşmada başarısızlık yaşamalarına yol açmaktadır.
Son yıllarda öğrenme ve beyin ilişkisini ele alan çokça araştırma bulunmaktadır. Bu kapsamda beyin, bilgiyi anlamlandırma ve uygun biçimde işlemeye yardımcı olmaktadır. Bilgiyi anlamlandırma ve işlemede sorun yaşayan çocuklar varsa bu konuda bilişsel işlemlerin anlaşılması son derece değerli olmaktadır. Çocukların yaşadıkları zorlukların anlaşılabilmesi için bilgi işleme mekanizmasının (bilişsel işlemler) iyi bir şekilde değerlendirilmesi gerekmektedir.
Çocukların zihinsel işlem kabiliyetlerini tespit etme ve değerlendirmede çok çeşitli teoriler ve yaklaşımlar bulunmaktadır. Bunlardan biri de PASS teorisidir. PASS teorisi beynin yapısı ile ilişkili öğrenme modelini tanımlamaktadır. Beynin işleyişi temelinde yapılan çalışmaları anlatmaktadır. Bu teorinin amacı, çocukların bilişsel becerilerini destekleyerek bilimsel bir bakış açısıyla onların öğrenme süreçlerine ve performanslarına olumlu katkı sağlamaktır. Bu teori zekânın durağan olmadığını ve bilginin işlenmesi gibi dinamik bir süreci vurgulamaktadır.
PASS teorisi öğrenmeye yönelik yeni bir bakış açısı ortaya koymaktadır. Öğrenme sorunlarının tespit edilmesinde de son derece önemli bir yer tutmaktadır. Gerek normal eğitim gerekse de özel eğitimde bilişsel müdahale programlarının geliştirilmesinde bu teoriye sıkça yer verilmektedir. Çocukların zihinsel çabalarını olumlu ya da olumsuz olarak etkileyebilecek kimi değişkenlerin ortaya konulması açısından etkilidir. Bireysel açıdan farklılıkları olan çocuklara yönelik bireysel eğitim programının oluşturulması konusunda yeni bir yaklaşım sunmaktadır. Üstün yetenekli çocukların belirlenmesi, zihinsel bakımdan sorunlar yaşayan çocukların belirlenmesi ve duygusal açıdan zorluklar yaşayan çocukların belirlenmesi ve sözü edilen çocuklara yönelik eğitim programlarının geliştirilmesi açısında yol göstericidir.
Teoride yer alan planlama kavramı, problem çözme tekniklerinin etkili bir biçimde uygulandığı ve değerlendirildiği bilişsel işlemlere vurgu yapmaktadır. Dikkat kavramı, belli konular üzerinde yoğunlaşarak düşünme ve odaklanmayı ve diğer unsurları göz ardı etmeyi esas alır. Eş zamanlılık kavramı, grup şeklinde alınan uyarıcıların aralarındaki ilişkiye odaklanmayı ifade etmektedir. Ardıllık kavramı ise belirli sıralar arasındaki ilişkiyi tespit etmeye yarayan bilişsel işlemleri anlatmaktadır. Bu kavramların birbiri ile ilişkili biçimde öğrenmeyi teşvik edici biçimde kullanılması teorinin öne çıkan amacını oluşturmaktadır.
Pass Teorisinde Planlama
PASS teorisinde planlama etkinlikleri önemli bir yer tutar. Akıl haritaları, şekillerin tamamlanması, hayal gücünün kullanılacağı çıktılar üretilmesi, çözüme ilişkin sorular sorulabilmesi, sosyal konular üzerinde çözümlerin konuşulması, uyaranlara dayalı bilgi ve fikirlerin anlamlandırılması, verilen ses ya da komutların akılda tutulması ve gerektiğinde hatırlanması önemli etkinliklerdir. Verilen kelimelere uygun olarak basit şiirler, hikâyeler oluşturulması, belki drama gibi etkinliklerin kullanılması da bu kapsamda kullanılabilmektedir. Ayrıca, bir metin içerisindeki olay örgüsünün hatırlanması ve organizasyonlu bir konuşma yapılması da kapsamda gerçekleştirilen etkinliklere örnek oluşturmaktadır.
Pass Teoreminde Dikkat
Teoride dikkat kavramı çerçevesinde çocuklardan birtakım becerileri başarılı bir şekilde yerine getirmesi beklenmektedir. Çocuklardan canlandırma yapmaları, nesneleri tarif edebilmeleri ve açıklayabilmeleri beklenmektedir. Canlandırma etkinlikleri ile ilişkili olarak arkadaşlarının yüzlerini hayal ederek canlandırabilme, açıklanan nesneleri kelimeler yardımıyla canlandırabilme gibi davranışları çocuklar yerine getirmektedir. Çocukların bir hikâye kurabilmeleri; bu kapsamda sezgisel düşünme becerilerine sahip olmaları istenmektedir. Hikâyeyle bağlantılı olarak çocukların resim yapmaları önemlidir. İki kavramı ya da iki şeyi birbiriyle ilişkilendirme de bu doğrultuda çocukların yapacakları işlemlerdendir. Bu konuda hayvanları gölgeleri ile eşleştirebilme, tarif edilen hayvan ve bitkileri sınıflandırabilme oldukça önemli konulardır. Verilen sayılar ve harfleri sınıflandırabilmek de buna benzer işlemlerdir. Çocuklardan resimle ilişkili cümleler oluşturması ve resimlerde tuhaflık varsa bunun ne olduğu sorusunun onlara yöneltilmesi ve onların yanıtları dikkat becerileri kapsamındaki işlemlerdir.
Pass Teorisinde Ardıllık
Teori kapsamında ardıllık, art arda olan zihinsel işlemlerin ve sözel uyarıcıların hafızada bütünlük içerecek şekilde kullanılması amacı taşıyan etkinlikleri içermektedir. Dolayısıyla, hafızanın etkin kullanımına bağlı olarak kurgulanan zihinsel işlemleri içerisinde barındırmaktadır. Özel sıralama ile çocuğa verilmiş seriler arasındaki ilişkiler, sıralı olarak verilen bilgilerin hatırlanması ve işitsel açıdan uyaranların birbirinden ayırt edilmesi bunlara örnek olarak verilebilir. Sözel veya yazılı serilerin çocuk tarafından hatırlanması ve öğrenmenin kalıcı hale gelebilmesi için önemli olan bir beceri olarak değerlendirilebilir. Bu beceriyi etkin bir şekilde kullanan çocuklar öğrenme yaşantısında kendilerine verilen sözel ya da yazılı uyaranları sıralı bir şekilde algılama eğilimine sahip olurlar ve bunları kolaylıkla özümseyebilirler. Kurallı bilgiye dayalı olarak çocuklar yönergeleri iyi bir şekilde izleyebilirler ve rahat bir şekilde çalışırlar.
Pass Teorisinde Eşzamanlılık
Eşzamanlılık kulaktan kulağa gibi oyunlar, kendilerine sıralı bir şekilde söylenenleri akılda tutabilme, okunan metin ile ilgili sorular sorma, görsel bakımdan resimlerdeki ikizleri bulma, şekil ve zemin arasında bağlantı kurma, bulmacaları doldurabilme gibi işlemleri kapsar. Eşzamanlılık zihinsel bakımdan yazmayı ve konuşmayı anlamlandırmakta önemlidir. Herhangi bir cümlede çocuk kavramların birbiri ile ilişkisini kurmaya çalışır. Örneğin “beyaz bir köpek havladı” cümlesi ile ilgili olarak çocuk cümle içerisinde kullanılan ‘köpek’ kelimesini, köpeği tanımlayan ‘beyazlık’ sıfatını ve “havlamak” eylemini bir bütünlük içerisinde algılamaya çalışır. Eşzamanlı gerçekleştirilen bilişsel eylemlerde çocuklar grup halindeki uyarıcıları birbirleri ile ilişkilendirmeye dayalı zihinsel etkinlik gerçekleştirirler. Eşzamanlılık açısından çocuklardan beklenen durum onların kendilerine sunulan uyaranları bütün olarak değerlendirmesi ve parçaların bütünle olan ilişkisini kavramalarıdır.
PASS Teorisi çocuklara etkili ve verimli bir şekilde öğrenme deneyimi yaşatmayı hedefler. Çocukların planlama, dikkat, ardıllık ve eş zamanlılık gibi temel bilişsel gelişimlerini desteklemeye çalışır. Çocukların akademik gereksinimlerine uygun olarak geliştirilmesi gereken alanların saptanabilmesinde yol göstericidir. Çocukların eksik olduğu alanlarda eğiticiler tarafından güçlendirilmesi noktasında yardımcı olur. Zihnin çoklu çalışması sağlanarak çocukların öğrenme süreçlerinin kalıcı olması hedeflenir. Teoride yer alan 4 bilişsel alanın desteklenmesiyle çocuklar bu öğrenme süreçlerini diğer derslere ve yaşamlarına aktarabilirler.
PASS teorisini öğrenen çocuklar karşısına çıkacak problemler karşısında akıllıca çözümler üretebilecek, yaşadıkları durumlara karşı uygun bilişsel davranışı gösterebilecek, akademik açıdan da problem çözmede başarı sağlayabileceklerdir. Beynin bütüncül bir biçimde çalışması ile çocukların akıllıca çözümler üretebilmesi uygun çıkarımlar yapması konusunda fayda sağlayacaktır. Çocukların bilişsel farkındalığının yükselmesine katkı sağlayacaktır.