Uygulamalı Davranış Analizi
Applied Behaviour Analysis (ABA) olarak İngilizce kaynaklarda adı geçen uygulamalı davranış analizi (UDA), davranışçı yaklaşımın ilkelerini kullanarak sosyal açıdan önemli olan davranışları değiştirmeyi amaçlayan bir bilim dalıdır. UDA uygun olan davranışları arttırma, uygun olmayan davranışları azaltma amaçlı bir yaklaşımdır. UDA; bireylerin davranışlarının çevresel olaylar doğrultusunda öğretilmiş tepkiler olduğunu savunmaktadır. Dolayısıyla davranış ve davranışın öncesindeki ve/veya sonrasındaki çevresel olayların yeniden düzenlenmesiyle davranışların değişeceğini öne sürer. 1960’lı yıllardan bu yana , farklı uzmanlık alanlarında ve özel eğitimde etkili olarak kullanılan özel eğitim yöntemleri, özellikle son 20 yıldır otizmli bireylerin eğitiminde daha yaygın bir şekilde karşımıza çıkmaktadır. UDA yöntemi sadece masa başında değil, günün her anında ve çocuğun bulunduğu her yerde oldukça eğlenceli bir süreçle ve çocukla ilişki kurmayı temel alarak yürütülebilmektedir (Tekin ve Kırcaali- İftar, 2001)
Uygulamalı Davranış Analizine Dayalı Geliştirilen Öğretim Yöntemleri
Ayrık Denemelerle Öğretim
Uygulamalı Davranış analizine dayalı öğretim uygulamalarından biri olan ayrık denemelerle öğretim uygulamasında beceriler alt basamaklarına ayrılır ve her bir basamak üst üste tekrar eden denemelerle öğretilir. Bu öğretim uygulamasında denemeler davranışın öncülü, davranış ve davranışın sonucundan oluşur. Ancak günümüzde ayrık denemelerle öğretim genellikle ayrık denemelerle öğretim formatında yürütülmektedir. Yanlışsız öğretim, ayrık denemelerle öğretimin öncül, davranış ve davranışın sonucundan oluşan temel uygulama biçimine ek olarak davranışın öncülünün yanı sıra ipucu sunmayı ve sunulan ipuçlarını sistematik biçimde silikleştirmeyi içermektedir. Yanlışsız öğretim formatıyla gerçekleştirilen ayrık denemelerle öğretimin beş ana unsuru bulunmaktadır;
- öncül sunma
- gerekiyorsa ipucu sunma
- öğrenci tepkisi
- davranış sonrası uyaranların sunumu
- denemeler arası süre
Görsel Destekler
Görsel olarak bireye harekete geçmesi ya da geçmesini, iletişim kurmasını ya da bilişsel olarak bir şey işlemesini işaret eden destek sistemidir. Görsel desteklerin; etiket, sembol, nesne, çizim, resim, fotoğraf, levha, beden dili, çizelgeler, yazılı metinler, düzenleyici araçlar gibi fiziksel uyaranları tanımlayan birçok çeşidinden söz edilebilir. Otizmli bireyler genellikle sözel bilgileri anlama, hatırlama ve kullanma da yaşadıkları zorluklar ile tanınmaktadırlar. Araştırmacılar bu durumu otizmli bireylerin işitsel yollarla öğrenen bireyler olmaktan daha çok görsel yollarla öğrenen bireyler oldukları ve görselleri daha anlamlı bir biçimde kullandıkları şeklinde açıklamakta ve doğru olarak kullanıldığında görsel desteklerin iletişimdeki yetersizliklerine rağmen bu bireylere yaşama katılım fırsatı sunduğunu ileri sürmektedirler.
Fırsat öğretimi
Fırsat öğretimi, otizmli çocuklarla ve iletişim sorunu yaşayan diğer çocuklarla, iletişim becerilerinin kazandırılması ya da geliştirilmesi amacıyla kullanılan bir yöntemdir. Fırsat öğretimi, UDA’ya dayalı doğal öğretim yöntemlerinden biridir. Davranışsal teknikleri kullandığı için UDA kapsamında yer alır. Öğretimi çocuğun girişimi başlattığı için ve hedef davranış gerçekleştiğinde doğal pekiştirme yapıldığı için, doğaldır. Fırsat öğretiminin otizmli çocuklarda etkili olduğuna ilişkin önemli araştırma bulguları vardır.
Fırsat öğretimi, çocuk ile çevresindeki kişiler arasındaki etkileşimlere dayalı bir öğretim yöntemidir. Fırsat öğretimi denemelerinde, çocuğun bir pekiştireç elde etmek için başlattığı bir iletişimsel girişim, yetişkinin bu girişimi kabulüyle ve daha üst düzeyde bir iletişim becerisi istemesiyle devam eder. Çocuk daha üst düzeyde bir iletişim becerisi gösterdiğinde, talep etmiş olduğu pekiştirece ulaşır.
Kurt, O. (2010). Doğal öğretim yöntemleri. E. Tekin-İftar (Editör), Davranış ve öğrenme sorunu olan çocukların eğitimi (s. 162-179). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi AÖF Yayınları.
Sosyal Öyküler
Carol Gray tarafından 1991 yılında geliştirilen sosyal öyküler, başta sosyal beceriler olmak üzere pek çok becerinin öğretiminde kullanılmaktadır. Birey için belirlenen hedef beceriye ilişkin belirli kurallar çerçevesinde kısa bir öykü yazılmaktadır. Bireye belli zamanlarda bu öykü okunarak, hedef davranış geliştirilmeye çalışılmaktadır.
Rutin oluşturma ve Rutinlerin Öğretimi
Günlük yaşam içinde oluşturulmuş rutinlerle birlikte otizm ve ilişkili bozukluklara sahip bireyler için beklentiler daha açık ve anlaşılır hale gelmektedir. Böylece, bu bireyler daha az yetişkin yardımına gereksinim duyarak daha hızlı bağımsız hale gelebilmektedirler. Bu durum kendilerini daha rahat hissetmelerine, söz konusu rutinleri kolayca öğrenmelerine neden olmaktadır. Ayrıca, bu açıdan bir rahatlama sağlanması öğretmen ya da uygulayıcıların yeni becerilerin öğretimine daha fazla zaman ayırmasına çocukların uygun olmayan davranışları sergilemesini önlemeye hizmet etmektedir.